Пытанне развіцця маўлення дзяцей дашкольнага ўзросту стаіць асабліва востра. Напэўна, гэта звязана з тым, што дзеці і дарослыя , сталі больш мець зносіны з камп’ютарам і іншымі сродкамі тэхнічнага прагрэсу, чым адзін з адным.
Дашкольны ўзрост найбольш спрыяльны для развіцця маўлення і фарміравання культуры маўленчых зносін. Развіццё зносін уключае ў сябе ўменне выразна вымаўляць гукі і адрозніваць іх, валодаць артыкуляцыйным апаратам, правільна будаваць сказы і г. д.
Статыстычныя дадзеныя сведчаць аб тым, што многія дзеці маюць патрэбу ў дапамозе лагапеда і большасць старэйшых выхаванцаў не валодаюць гукавой культурай (дрэнная дыкцыя, няправільнае гукавымаўленне), не ўмеюць будаваць сказы, выразна расказаць нават пра тое, што зрабіла на іх вялікае ўражанне. Кажуць, што адзін з паказчыкаў гатоўнасці дзіцяці да навучання ў школе, заклад паспяховага асваення граматы і чытання: пісьмовае маўленне фарміруецца на аснове вуснай мовы.
Вядома, асноўную дапамогу дзецям з рознымі моўнымі парушэннямі аказвае лагапед, але і роля выхавальніка ў фарміраванні правільных маўленчых навыкаў вельмі важная. Але для таго, каб навучыць дзяцей, выхавальніку трэба папрацаваць над сабой:
1) выхавальнік павінен ведаць, якія бываюць парушэнні мовы, калі і як яны ўзнікаюць, якія спосабы іх выяўлення і ліквідацыі.
2) выхавальніку варта памятаць пра тое, што мова выхаванца развіваецца ў зносінах з акружаючымі яго дарослымі. А дарослым, з якім дзіця праводзіць большую частку дня ў дзіцячым садзе, з’яўляецца менавіта ён, выхавальнік. Таму:
— Выхавальнік павінен гаварыць правільна, не скажаючы гукаў, выразна артыкуліраваць кожнае слова, не спяшаючыся, не «з’ядаючы» канчаткаў.
— Выразна вымаўляць незнаёмыя і доўгія словы.
- Багацце інтанацый таксама мае немалаважную ролю, спрыяе лепшаму засваенню мовы.
— Неабходна рэгуляваць тэмп сваёй мовы. Сачыць за зместам занадта хуткай мовы цяжка нават даросламу, а дзіця поўнасцю на гэта не здольна. Не разумеючы сэнсу слоў, яно проста перастае слухаць. Недапушчальная і занадта павольная, расцягнутая мова: яна надакучае.
— Варта рэгуляваць сілу свайго голасу, гаварыць настолькі гучна альбо ціха, наколькі гэтага патрабуюць ўмовы моманту і змест мовы. Ціхую мову дзеці не чуюць. Гучную мову, якая пераходзіць ў крык, дзеці пераймаюць, як манеру мовы, вельмі хутка. Сама мова ў выхавальніка павінна быць эмацыйная, выразная і адлюстроўваць цікавасць, увагу, любоў да дзіцяці, клопат аб ім. Вось чаму яго мова павінна адказваць нормам літаратурнай мовы, быць выразнай, таму што пры працяглых зносінах з хутка размаўляючым чалавекам у выхаванца з аслабленай нервовай сістэмай могуць развівацца тахілалія (паскарэнне мовы), лаганеўроз і нават заіканне.
Выхавальніку таксама неабходна і ў калектыўных гульнях, і ў час заняткаў па развіцці маўлення выкарыстоўваць заданні для развіцця слыху, слыхавой увагі і слыхавой памяці.
У працэсе маўленчых зносін з дзецьмі выхавальнік павінен выкарыстоўваць і невярбальныя сродкі (міміка, пантамімічныя рухі), якія выконваюць важныя функцыі:
-дапамагаюць эмацыйна растлумачыць і запомніць значэнне слоў;
-выразны жэст дапамагае засваенню значэнняў слоў, звязаных з канкрэтнымі бачнымі ўяўленнямі (круглы, вялікі);
-дапамагаюць ўдакладніць значэнні слоў, звязаных з эмацыйным успрыманнем (вясёлы, сумны, злы, ласкавы);
-з’яўляюцца ўзорамі паводзін дзяцей;
-выконваюць сацыяльную, выхаваўчую функцыю.
Рэжымныя моманты спрыяльныя для арганізацыі правільных маўленчых зносін: апрананне дзяцей на прагулку, распрананне пасля прагулкі і перад сном ( з выхаванцамі размаўляюць пра тое, што яны апранаюць ці здымаюць, якога колеру адзенне, з якога матэрыялу пашыта, а таксама пра іншыя знешнія прыкметы: мяккае, паласатае, доўгае, цёплае, новае і інш.), назіранні за з’явамі прыроды, дзяжурствы, экскурсіі.
Усе гэтыя моманты непасрэдна звязаны з нейкімі рэальнымі аб’ектамі, з нагоды якіх можна арганізаваць гутарку з дзецьмі. Пры гэтым фарміруюцца пэўныя уменні і ўяўленні, актывізуецца маўленне дзяцей.
На занятках і па-за імі выхавальнік павінен імкнуцца развіваць дзіцячую маўленчую актыўнасць, выпраўляць памылкі (няправільны націск у слове ці граматычную памылку), падказваць словы тады, калі дзіця не ведае, як выказаць сваю думку. Папраўляць дзіця, калі яно размаўляе занадта гучна.
Выхавальнік павінен памятаць: толькі карэктная форма заўваг і рэкамендацый па выпраўленні маўленчых памылак станоўча ўплывае на развіццё маўлення дзіцяці. Пры выпраўленні памылкі не варта паўтараць яе -трэба прапанаваць выхаванцу паслухаць, як правільна гаварыць, папярэдзіўшы яго аб тым, што ён сказаў няправільна, а значыць, павінен паўтарыць за выхавальнікам правільнае слова ці сказ.
Развіццю маўлення спрыяюць і гульні. Так, сюжэтна-ролевыя гульні заўсёды суправаджаюцца мовай: дзеці дамаўляюцца аб умовах гульні. Спрачаюцца, вядуць дыялогі ад імя дзеючых асоб, але не заўсёды ўсе дзеці ахвотна ўдзельнічаюць у гульнях: моўная актыўнасць у адных большая, у іншых – меншая. Таму выхавальнік ўводзіць у жыццё дзяцей рухомыя гульні, якія суправаджаюцца дыялогам.
У старэйшым дашкольным узросце асаблівае значэнне мае навучыць дзяцей уважліва слухаць. Развіццю слыхавога ўспрымання і ўвагі спрыяюць гульні: “Адгадай па голасе”, “Хто паклікаў?», «Тэлефон», “Што ты чуеш?” і інш..
Пры падрыхтоўцы ранішнікаў асаблівую ўвагу патрэбна ўдзяліць выхаванцам з рознымі моўнымі парушэннямі. Звычайна ім імкнуцца не даваць індывідуальных «нумароў». Але менавіта такіх дзяцей варта любымі спосабамі далучаць да падрыхтоўкі да ранішнікаў і ўдзеле ў іх (чытаць хорам, даць заданне вывучыць верш на памяць дома і некалькі разоў праслухаць яго чытанне ў групе).
Вялікае значэнне маўленчага развіцця дзіцяці належыць сям’і. Выхавальнік тлумачыць бацькам, што маўленчая гульня ці практыкаванне, гутарка з дзецьмі — гэта неад’емная частка складанага працэсу фарміравання маўлення. Выхавальнік знаёміць бацькоў з гульнямі, гульнявымі практыкаваннямі і заданнямі, улічваючы вялікую загружанасць бацькоў штодзённымі хатнімі справамі:
Можна прапанаваць “гуляць на кухні”
Напрыклад:
— Гульнявыя практыкаванні на развіццё дробнай маторыкі рук:
«Дапамагаю маме «(перабраць рыс, гарох, грэчку), «чароўныя палачкі»(з алоўкаў сабраць геаметрычныя фігуры).
Гульні на ўзбагачэнне слоўніка дзіцяці:
«Давай шукаць на кухні словы» (якія словы можна выняць з кухоннай шафы, з баршчу, з салаты), «частую» (давай успомнім смачныя словы і пачастуем адзін аднаго. Можна гуляць у салодкія, кіслыя, салёныя, горкія словы).
Гульні з мэтай развіцця граматычнага ладу мовы: «Прыгатуем сок» (з яблыкаў, груш, вішні сок які?. І наадварот: апельсінавы сок з чаго?)
— Па дарозе ў дзіцячы сад, з дзіцячага сада «я заўважыў…», » Даскажы слоўца” і інш. Такая сумесная праца выхавальніка і сям’і па развіццю маўлення дае паўнацэннае маўленчае развіццё дзіцяці.
Працуючы над развіццём маўлення дзяцей і плануючы сваю працу, мы не павінны забываць галоўнае, развіццё мовы дзяцей, любві да роднай мовы -гэта самае важнае набыццё дзіцяці ў дашкольным дзяцінстве.
Крыніца: інтэрнэт-сайт “У дапамогу выхавальніку”
<o:p> </o:p>
<o:p> </o:p>
